Edukacja Pacjentów z cukrzycą

Edukacja pacjentów z cukrzycą

Prowadząca edukację: licencjat piel. Korczak Bernadeta
Cel spotkania
Uczestnicy poznają podstawowe wiadomości o cukrzycy. Potrafią stosować dietę w cukrzycy. Pacjenci potrafią prowadzić samoobserwację i samopielęgnację w cukrzycy.

Cele szczegółowe
1. Uczestnik zdefiniuje pojęcie – cukrzycy.
3. Pacjent wymieni przyczyny omawianej choroby.
4. Pacjent zda sobie sprawę z grożących mu powikłań nie leczonej cukrzycy.

Termin i miejsce edukacji

Edukacja jest prowadzona – dwa razy w miesiącu (w poniedziałki)  w siedzibie SPZOZ w Warce

EDUKOWANI PACJENCI

Edukowani pacjenci to osoby z rozpoznaną cukrzycą,  posiadający aktywną deklarację przynależności do naszej przychodni

W celu umówienia dogodnego terminu spotkania zapraszamy Państwa

od poniedziałku do piątku do rejestracji w godzinach 07:00 – 18:00

lub do kontaktu   telefonicznego z Przychodnią

 pod nr telefonu: 48 670 29 99

Materiał edukacyjny dla osób z cukrzycą

Prowadząca edukację: licencjat piel. Korczak Bernadeta

Cukrzyca (łac. diabetesmellitus) to, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Skąd pochodzi glukoza we krwi oraz znaczenie insuliny.       

Insulina jest wytwarzana w organizmie człowieka przez specjalne skupiska komórek znajdujące się w trzustce – gruczole usytuowanym w jamie brzusznej. Komórki te nazywane są komórkami β wysp trzustkowych. Wraz z innymi hormonami insulina bierze udział w regulacji wszystkich procesów przemiany materii zachodzących w organizmie człowieka. Zapewnia ona stały dopływ substancji odżywczych do wszystkich komórek ciała, zarówno po spożyciu posiłku jak i między posiłkami – niezależnie od długości przerw między nimi.

Aby dobrze spełniać swoje funkcje, każda z komórek potrzebuje odpowiedniej ilości materiału energetycznego (paliwa). Insulina powoduje, że z przyjętego pokarmu w organizmie człowieka wytwarza się energia pozwalająca funkcjonować jego ciału.

Rola insuliny polega na:

  • wykorzystywaniu cukrów i tłuszczów jako materiału energetycznego dla komórek;
  • magazynowaniu nadmiernej ilości cukrów w postaci zapasów;
  • wytwarzaniu białek z substancji znajdujących się w pożywieniu.

Aby organizm żywy mógł użytkować glukozę jako źródło energii, konieczna jest obecność odpowiedniej ilości prawidłowo działającej insuliny. Stanowi ona jakby klucz otwierający drzwi w komórce, przez które do jej wnętrza wnikają cząsteczki glukozy. Przy braku insuliny lub w przypadku jej nieprawidłowego działania komórki są pozbawione materiału energetycznego (cukier, tłuszcz) i budulcowego (białko). Jednocześnie nie mogą one wykorzystywać glukozy, w związku z czym wzrasta jej stężenie we krwi chorego. Krew z bardzo dużą zawartością cukru przepływa przez nerki i tam częśćglukozy przenika do moczu. Pojawia się więc cukromocz i inne objawy choroby.

Objawy i powikłania choroby.

Objawy niedawno wykrytej lub niedostatecznie leczonej cukrzycy są bardzo typowe, chociaż ich nasilenie może mieć różny stopień.

Na typowy zespół objawów klinicznych składają się: zmęczenie, osłabienie, wielomocz (czyli częste oddawanie dużej ilości moczu), nadmierne pragnienie, zwiększony apetyt, chudnięcie.

Podstawowe znaczenie dla rozpoznania cukrzycy mają badania biochemiczne krwi – oznaczenie zawartości cukru we krwi oraz w moczu (tzw. glikozurii, czyli cukromoczu).

  • zmniejszenie masy ciała – Glukoza krążąca we krwi często jest wydalana przez nerki z moczem, nie przechodzi do wnętrza komórek. Komórki muszą szukać innego źródła energii, którym jest tkanka tłuszczowa. W konsekwencji następuje zdecydowany, niespodziewany ubytek masy ciała w bardzo krótkim czasie.
  • wielomocz – obecność cukru w moczu powoduje przyklejanie się wody, co przejawia się dużą ilością oddawanego moczu
  • wzmożone pragnienie – ponieważ oddajesz często dużo moczu, więc odczuwasz wzmożone pragnienie
  • ogólne osłabienie
  • pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych
  • cukier w moczu – cukier pojawia się w moczu, gdy cukier we krwi przekroczy granicę progu nerkowego, czyli ok. 160 mg% (8,9 mmol/l).

 

Powikłania cukrzycy:

 Ostre powikłania :

  • Kwasica ketonowa (DKA – DiabeticKetoacidosis) jest niebezpiecznym powikłaniem i stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Brak insuliny powoduje rozkładanie tłuszczów i związanego z nim powstawania ciał ciał ketonowych, które przechodzą do krwi i moczu chorego. Objawy to odwodnienie, głęboki i szybki oddech (oddech Kussmaula, często o zapachu acetonu), często ból brzucha, senność. Kwasica ketonowa może doprowadzić do wstrząsu i śpiączki. Szybkie podjęcie leczenia zwykle zapewnia pełne wyleczenie. Zwykle zdarza się chorym na cukrzycę typu 1, wskutek całkowitego braku insuliny.
  • Nieketonowy stan hiperosmolarny lub kwasica hiperosmotyczna – występuje stosunkowo rzadko, dotyczy zwykle starszych osób chorujących na cukrzycę typu 2. Wysokie stężenie glukozy we krwi powoduje osmotyczną utratę wody z komórek i dalej utratę wody wydalanej z glukozą w moczu.Jeśli braki płynów nie są uzupełniane, prowadzi to do skrajnego odwodnienia i braku równowagi elektrolitowej. Postępowanie zaburzeń świadomości może doprowadzić do śpiączki. We krwi chorychstwierdza się bardzo wysokie stężenie glukozy bez rozwoju kwasicy ketonowej. Rokowanie jest bardzo poważne niekorzystne, śmiertelność wynosi około 40%.
  • Hipoglikemia grozi chorym leczącym się insuliną lub doustnymi środkami zwiększającymi wydzielanie insuliny. Zwykle pojawia się po przyjęciu niewłaściwej dawki leku, nieprzyjmowaniu pokarmów lub niestrawieniu posiłku, wraz z którym lek był przyjmowany, a także po wysiłku fizycznym, którego nie zrekompensowano odpowiednią dawką glukozy w jedzeniu lub zmniejszeniemdawki leku. Zbyt niskie stężenie glukozy we krwi może objawić się u chorego potami, niepokojem, pobudzeniem, dreszczami, głodem. W krańcowych przypadkach może dojść do utraty świadomości, śpiączki lub drgawek – wtedy niezbędna jest hospitalizacja. Osoby chore na cukrzycę zwykle rozpoznają wcześnie objawy hipoglikemii i mogą jej skutecznie zapobiegać zjadając lub wypijając odpowiednik przynajmniej 10-20g glukozy (cukierki, cukier, słodki napój). Jeśli chory nie jest w stanie przyjąć glukozy doustnie, można mu podać domięśniowo glukagon (osoby chore zwykle mają podręczny zestaw z glukagonem), który powoduje uwolnienie glukozy z zapasów glikogenu w wątrobie. Ten sposób nie jest skuteczny, gdy glikogen został już wcześniej zużyty (np. wcześniejszym zastosowaniem glukagonu).

 

Przewlekłe powikłania:

Wieloletnia cukrzyca prowadzi do wielu groźnych powikłań, które dotyczą wielu narządów. Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby o dobrze wyrównanej cukrzycy są w znacznie mniejszym stopniu zagrożone przewlekłymi powikłaniami. Przyczyną powstawania powikłań są uszkodzenia naczyń krwionośnych: mikroangiopatia, dotycząca drobnych naczyń i naczyń włosowatych oraz makroangiopatia prowadząca do zmian miażdżycowych naczyń o średniej i dużej średnicy.

Mikroangiopatia powoduje uszkodzenia:

  • narządu wzroku – zmiany naczyń siatkówki czyli retinopatia cukrzycowa, zaćma, zmiany dotyczące naczyniówki. Najpoważniejszym skutkiem uszkodzenia narządu wzroku jest ślepota.
  • nerek – nefropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności (konieczność leczenia dializami lub przeszczepem nerki)
  • włókien nerwowych – neuropatie: polineuropatia cukrzycowa o charakterystycznych objawach „rękawiczkowych” i „skarpetkowych” (zaburzenia czucia, uczucie drętwienia, bólu lub parzenia dłoni i stóp) oraz cukrzycowa neuropatia autonomicznego układu nerwowego – objawy zależą od lokalizacji zmian i mogą obejmować na przykład: zaburzenia pracy serca, nieprawidłowości ciśnienia tętniczego, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego (głównie uporczywe biegunki), zaburzenia w oddawaniu moczu, impotencja.

Makroangiopatia prowadzi do zwiększonej zapadalności na choroby układu sercowo-naczyniowego, które stanowią w ok. 80% przyczynę zgonu w tej grupie chorych. Najważniejsze powikłania naczyniowe występujące u diabetyków to:

  • choroba niedokrwienna serca i zawał mięśnia sercowego
  • zespół stopy cukrzycowej – zaburzeń ukrwienia i unerwienia stopy, mogących prowadzić do owrzodzeń i deformacji stopy, infekcji a w konsekwencji do martwicy i konieczności mniejszych lub większych amputacji
  • udar mózgu – prowadzący do różnego stopnia uszkodzenia mózgu U diabetyków mogą ponadto występować m.in.:
  • zmian metabolicznych, takich jak nabyta hiperlipidemia
  • spadku odporności

Samokontrola w cukrzycy.

Samokontrola wyrównania metabolicznego cukrzycy to przeprowadzane samodzielnie przez chorych pomiary stężenia glukozy we krwi i moczu, badanie obecności ciał ketonowych w moczu. Samokontrola pozwala odpowiednio wyedukowanym chorym dopasowywać terapię do aktualnych potrzeb, zapobiegać powikłaniom cukrzycy – ostrym i przewlekłym, prowadzić wybrany tryb życia. Stężenie glukozy we krwi bada się za pomocą glukometru.

Pamiętaj, że samokontrola pozwala na:

  • uzyskiwanie oczekiwanych, prawidłowych wartości glikemii,
  • unikanie ostrych oraz późnych powikłań cukrzycy,
  • wykluczanie stanów zagrażających życiu,
  • dokładny dobór leków i ich dawek,
  • modyfikację leczenia kierując się wskazówkami lekarza

Ocena stężenia glukozy we krwi :

Do kontrolowania stężenia glukozy we krwi (glikemii) bezpośrednio przez chorego na cukrzycę używa się krwi włośniczkowej.

Określenie stężenia glukozy we krwi dla kontroli glikemii w ciągu doby jest zalecane szczególnie u pacjentów z cukrzycą leczonych insuliną.

Zwykle zaleca się ocenę glikemii w następujących porach w ciągu doby:

  • rano na czczo,
  • 2 godziny po śniadaniu,
  • przed obiadem,
  • przed kolacją,
  • późno wieczorem przed snem.

Lekarz może często zalecić, aby powyższy schemat do oceny dobowego profilu stężenia glukozy był uzupełniony o oznaczenie glukozy we krwi: 2 godziny po obiedzie i 2 godziny po kolacji. W wyjątkowych sytuacjach może zalecić wykonanie jeszcze dodatkowo oznaczenia glukozy we krwi około 3-4-tej godziny nad ranem.

Dla każdego pacjenta z cukrzycą lekarz prowadzący może ustalić indywidualnie najbardziej korzystne momenty w ciągu doby do kontroli glikemii. W zależności od przebiegu choroby lekarz może też ustalić indywidualnie częstość określania dobowych profili stężenia glukozy we krwi w poszczególnych dniach tygodnia.

Należy pamiętać, że zawsze obowiązuje następująca kolejność podejmowanych czynności: najpierw sprawdzenie stężenia glukozy we krwi, następnie wstrzyknięcie insuliny, potem jedzenie.

Ocena stężenia glukozy w domu przez pacjenta nie zastępuje pomiaru stężenia glukozy we krwi wykonywanego w laboratorium. Częstość okresowego powtarzania tej analizy w laboratorium powinna być zgodna z zaleceniami lekarza prowadzącego.

Czemu służy badanie?

Ocena stężenia glukozy we krwi

Znajomość dobowego profilu glikemii umożliwia określenie pory maksymalnych zmian stężenia glukozy we krwi oraz czasu działania zastosowanych preparatów insuliny.Stężenie glukozy we krwi w ciągu doby waha się znacznie u większości chorych leczonych insuliną. W trakcie leczenia efekt działania poszczególnych preparatów insuliny może istotnie różnić się wśród chorych przyjmujących insulinę. Rodzaj preparatu, dawki i pory przyjmowania insuliny muszą być dobierane przez lekarza dla każdego chorego indywidualnie. Stąd ocena zmian stężenia glukozy we krwi w ciągu doby pozwala racjonalnie dobrać dawki i rodzaj podawanej insuliny. Właściwe kontrolowanie glikemii na podstawie prowadzonych regularnie pomiarów stężenia glukozy we krwi, pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia ostrych powikłań (np. cukrzycowa śpiączka ketonowa) oraz późnych powikłań cukrzycy (np. ślepota, niewydolność nerek, choroba niedokrwienna serca).

Wskazania do wykonywania badaniaOznaczanie glukozy we krwi i w moczu oraz związków ketonowych w moczu jest metodą samokontroli cukrzycy. Określanie profilu dobowego stężenia glukozy we krwi jest metodą zalecaną zawsze u wszystkich pacjentów z cukrzycą typu I.

Opis przebiegu badania

Używanie poszczególnych testów paskowych powinno odbywać się zawsze zgodnie z załączoną przez producenta instrukcją. Paski powinny być przechowywane w ściśle zamkniętych oryginalnych pojemnikach, w chłodnym miejscu (nie przechowywać testów paskowych w lodówce!). Pojemniki należy otwierać jedynie na czas potrzebny do wyjęcia pasków. Niewłaściwe przechowywanie pasków: wystawienie na światło, wilgoć, podwyższona temperatura, mogą wpływać na uzyskiwane wyniki. W czasie używania pasków nie należy dotykać pola reaktywnego paska. Przed przystąpieniem do badania należy zawsze sprawdzić, czy kolor pola reaktywnego użytego paska odpowiada barwie na skali umieszczonej na pojemniku dla wyniku „0”. Jeżeli ta barwa jest inna, należy użyć innego paska.

Krew włośniczkową do badania pobiera się zwykle z opuszki palca, bardzo rzadko z płatka usznego. Przed badaniem należy umyć ręce ciepłą wodą z mydłem i starannie wysuszyć. Następnie badający powinien delikatnie ucisnąć wybrane miejsce nakłucia, aby stało się lekko różowe. Badający nakłuwa boczną część opuszki palca przy pomocy jałowej igł. Nakłucie wykonuje się na głębokość około 3 mm. Dla ułatwienia i większej pewności poprawności wykonania nakłucia chory może zaopatrzyć się (np. w aptece) w specjalny aparat posiadający dźwignię sprężynową z możliwością wymiany każdorazowo użytej igły.

Pierwszą wypływającą kroplę krwi po nakłuciu badający powinien zetrzeć suchym jałowym gazikiem. Kolejna kropla krwi powinna swobodnie spaść na pole reaktywne utrzymywanego poziomo paska. Trzeba zadbać o to, aby kropla krwi była wystarczająco duża dla pokrycia całego pola reaktywnego!

Aparaty obsługuje się zgodnie z załączoną do nich instrukcją.

  

 

Znaczenie diety w cukrzycy

Właściwa dieta jest nieodzownym elementem leczenia tej cukrzycy. Osoby na nią chore mają na ogół wagę ciała prawidłową lub nawet niedowagę, dlatego żywienie dietetyczne nie ma na celu redukcji masy ciała. Energetyczność diety powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta, a więc uwzględniać płeć, wiek, stan fizjologiczny i wysiłek fizyczny wykonywany przez daną osobę. W cukrzycy najistotniejszą i zarazem najtrudniejszą rzeczą jest dopasowanie diety do czasu podawania insuliny oraz właściwych jej dawek. Posiłki powinny być spożywane regularnie, co zapobiega zbyt dużym wahaniom poziomu glukozy we krwi. Liczba spożywanych posiłków zależy od liczby wstrzyknięć insuliny oraz od jej rodzaju (czasu działania) czy przyjmowania tabletek dlatego dla każdej osoby dieta powinna być indywidualnie ustalona przez lekarza i dietetyka. Zazwyczaj zaleca się spożywanie 5-7 posiłków w ciągu dnia. W dziennej racji pokarmowej musi więc znaleźć się pierwsze śniadanie, drugie śniadanie, obiad, podwieczorek, pierwsza kolacja, a niekiedy również i druga. Czasami trzeba nawet zjeść coś dodatkowo tuż przed snem. Godziny posiłków powinny być stałe i dostosowane do czasu podawania insuliny oraz planowanego wysiłku fizycznego. Przy stosowaniu insuliny szybko działającej posiłek musi być spożyty najdalej w 30 min od zastrzyku; przy podaniu insuliny o pośrednio wydłużonym czasie działania – 40 min od zastrzyku; insuliny o długim czasie działania -1 godz. po zastrzyku; w przypadku mieszanek insulin o różnym okresie działania czas posiłku jest uzależniony od najszybciej działającej insuliny w preparacie (te zalecenia pacjent musi ustalić z lekarzem).W ostatnim 20-leciu wiele się zmieniło w zakresie wiedzy o wpływie diety na przebieg cukrzycy, a wraz z tym wskazówki dietetyczne dla pacjentów. Obecnie wiadomo już, że wysokie spożycie tłuszczu sprzyja rozwojowi chorób serca, na które narażone są zwłaszcza osoby chore na cukrzycę. Węglowodany złożone natomiast nie tylko nie utrudniają leczenia cukrzycy, ale pomagają w regulacji poziomu glukozy we krwi.

Najważniejsze zasady diety w cukrzycy

  • Pamiętaj o regularnym spożywaniu posiłków i urozmaicaniu jadłospisu. W 2-3 głównych posiłkach powinny znaleźć się produkty dostarczające białko pochodzenia zwierzęcego – mleko i przetwory mleczne, ryby, chude mięsa i wędliny, białko jaja.
  • Nie zapominaj o węglowodanach złożonych, które mają dostarczać 50-60% energii diety (białka 15-20%, a tłuszcz mniej niż 30%). Ich najlepszym źródłem są kasze, płatki, makarony, pieczywopełnoziarniste oraz ziemniaki i warzywa strączkowe (zawierają także białko roślinne).
  • Dbaj o to, aby w twojej diecie znalazły się produkty zbożowe, warzywa i owoce – cenne źródłobłonnika pokarmowego. Zaleca się jedzenie warzyw i owoców przy każdym posiłku, najlepiej w postaci surowej. Należy jednak wystrzegać się spożywania zbyt dużych ilości winogron, mango i bananów, gdyż zawierają sporo cukrów prostych.
  • Nie jedz owoców konserwowanych oraz suszonych, ponieważ dostarczają dużej ilości cukru.
  • Wybieraj mięsa i wędliny o małej zawartości tłuszczu i cholesterolu. Jest to ważne w zapobieganiu miażdżycy, na którą cukrzycy są narażeni w większym stopniu niż osoby zdrowe. Warto też ze (względu na profilaktykę miażdżycową) 2-3 razy w tygodniu zamiast mięsa na obiad zjeść ryby, zwłaszcza morskie.
  • Zrezygnuj ze słodyczy, słodkich napojów i wszelkich wyrobów cukierniczych. Powodują one gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi. W przypadkach cukrzycy wyrównanej można jeść niewielkie ilości słodyczy wraz z innymi produktami spożywczymi, gdyż wówczas nie mają tak wyraźnego wpływu na glikemię poposiłkową.
  • Unikaj alkoholu.
  • Ograniczaj spożycie soli i produktów z jej dużą zawartością, m.in. dań typu fast food, konserwi przetworów wędzonych.
  • Należy także pamiętać o:
  • regularność trybu odżywiania jako warunek uzyskania wyrównania metabolicznego;
  • zwiększone zapotrzebowanie energetyczne u tych chorych;
  • konieczność równomiernej dystrybucji podaży węglowodanów w poszczególnych posiłkach;
  • konieczność uwzględniania przekąsek między posiłkami i przed snem;
  • ustalenie czasu przyjmowania posiłków jako decydujący czynnik terapeutyczny w przypadku stosowania insulin długo działających;
  • uwzględnienie dodatkowej podaży substratów energetycznych w przypadku stosowania ćwiczeń fizycznych o większym nasileniu.

Palenie tytoniu a cukrzyca

W edukacji chorego na cukrzycę insulino zależną bardzo ważne jest określenie skutków palenia tytoniu. Palenie tytoniu powoduje realny wzrost zachorowania na raka płuc, przewlekle zapalenie oskrzeli i choroby serca, takie jak miażdżyca, atak serca i udar. W wypadku cukrzycy ryzyka te nakładają się. Nikotyna wpływa także na stężenie glukozy we krwi, zwęża naczynia krwionośne, powodując wolniejszą absorbcję podawanej insuliny. Nikotyna może również zwiększać odporność insulinową, co powoduje, że cukrzyca staje się trudniejsza w leczeniu. Jest to jakby forma narkomanii, która u chorych na cukrzycę jest wyraźnie bardziej szkodliwa aniżeli uosób bez cukrzycy. Tytoń u chorych na cukrzycę przyspiesza uszkodzenie wzroku, nerek, tętnic serca.